Skip to main content
ArchivesPolonia

Polskie kościoły w USA są perłami kultury polskiej za granicą

By June 13, 2022November 12th, 2022No Comments7 min read

„Polish Cathedrals” w Stanach Zjednoczonych przedmiotem badań naukowców z KUL
Nawiązanie współpracy z Polską Misją

Pierwsza rozmowa z badaczami projektu “Polskie Katedry w Detroit” Polska Misja, 2017 r.

Polskie Katedry Ameryki (Polish Cathedrals) to określenie, które możemy przypisać polskim monumentalnym kościołom wybudowanym na przełomie XIX i XX wieku przez polskich imigrantów. Najwięcej takich budowli znajduje się w regionie środkowoatlatyckim i wielkich jezior.
Polskie katedry są przedmiotem badań naukowców z Ośrodka Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II oraz Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Wyszyńskiego. Kierownikiem projektu jest dr hab. Jacek Gołębiowski, prof. KUL. Badania są finansowane z dotacji uzyskanej przez Towarzystwo Przyjaciół KUL z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach konkursu „Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą. Patronat nad projektem objęli wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński oraz delegat KEP ds. Duszpasterstwa Emigracji Polskiej, bp Wiesław Lechowicz.

Celem projektu jest dokładny opis i dokumentacja fotograficzna najcenniejszych zabytków chrześcijańskiej kultury polskiej w USA. Projekt badawczy rozpoczęto w lipcu 2017 r. Pierwszy etap badań obejmuje najstarsze polskie parafie w Chicago należące do kategorii „Polish Cathedrals”. Badaniem objęto 18 polskich katedr w Chicago i trzy na obrzeżach.
„Polacy mają ogromny wkład w rozwój kościoła katolickiego w USA. Chcemy ten wkład udokumentować i pokazać” – mówił podczas spotkania z przedstawicielami Polskiej Misji w Orchard Lake, dyrektor Ośrodka Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL, prof. Jacek Gołębiowski.
„ Piękną i mało znaną kartą tych dziejów jest wkład Polaków w rozwój Kościoła katolickiego na terenie Stanów Zjednoczonych. Nasi rodacy, emigrując za ocean w XIX i XX wieku, wśród podstawowych potrzeb, jakie pragnęli realizować w nowych miejscach osiedlenia, częstokroć na pierwszym miejscu stawiali posiadanie polskiej świątyni, aby móc w ojczystej atmosferze kultu maryjnego czy czczonych w rodzinnych stronach świętych, realizować praktyki religijne. Miejsca te, przesiąknięte polską perspektywą konfesyjną, historyczną i językową, stawały się niejako automatycznie lokalnymi ambasadami wolnej Polski. W tym elemencie wielonarodowych procesów emigracyjnych na terenie Stanów Zjednoczonych nasi rodacy pozostawili wiele materialnych śladów życia duchowego i kulturotwórczego fundamentalnie istotnych dla dumy narodowej Polski i Stanów Zjednoczonych.
Polacy osiedlający się w USA niezależnie od okoliczności dziejowych, utworzyli na terenie Stanów Zjednoczonych ponad 800 placówek duszpasterskich, wznosząc kilkaset nowych świątyń oraz pozostawiając wiele śladów polskości w świątyniach już zastanych. Te parafie i kościoły stawały się ważnymi ośrodkami kultury narodowej i oświaty, gdyż oprócz pięknych świątyń budowano i prowadzono przy nich szkoły czy lokalne centra kultury polskiej. Przykładem skali i wyjątkowości tych działań jest chociażby blisko 50 tzw. polskich katedr. W ostatnim czasie jedna z nich – kościół św. Jana Kantego w Chicago – w ramach konkursu Church Madness 2016 została uznana za najpiękniejszą świątynię w USA”.

Pomysł na badania kompleksowe kościołów i parafii polskich w USA i Kanadzie zrodził się w Instytucie Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego jeszcze w latach 80. XX wieku – wyjaśnia prof. Gołębiowski.
– Pomysłodawcami projektu badawczego byli: prof. Czesław Bloch oraz ks. dr Roman Nir z Centralnego Archiwum Polonii w Orchard Lake. Pomysł udało się im zrealizować w formie dwutomowego słownika, w części dotyczącej Kanady. Potrzebne informacje, pomysłodawcy chcieli zebrać poprzez system ankiet. Tę pracę obecnie kontynuuje profesor Gołębiowski wraz z zepołem secjalistów.
– „Uważam, że nikt takiej pracy za nas nie wykona. Zespół wysokiej klasy specjalistów musi wykonać ogrom pracy. Fizycznie musimy być we wszystkich parafiach objętych badaniami” – mówi prof. Gołębiowski.
Zespół badawczy składa się z siedmiu osób – historycy: prof. Gołębiowski, dr Paweł Sieradzki, s. Genowefa Potaczała ze Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Chrystusa Króla dla Polonii oraz historycy sztuki z Uniwersytetu kard. Wyszyńskiego z Warszawy.

Profesor podkreślił udział w zespole siostry Genowefy, która jako jedyna z zespołu mieszka na terenie USA, jest rzetelnym historykiem, autorem historycznej książki o „Trójcowie” w Chicago. Logistyką na terenie USA zajmuje się Siostra.
– Szkoda, że siostra nie mieszka bliżej Chicago lub Detroit – dodaje profesor.

– „Wszędzie, gdzie prowadzimy badania spotykamy się z wielką życzliwością. Docieranie do parafii jest procesem – musi być pozwolenie od arcybiskupa, należy napisać list do parafii, niektóre polskie parafie zmieniły już właściciela, jednak to, że jestem siostrą w habicie ułatwia mi dotarcie do badanego obiektu” – mówi s. Genowefa.

– „Efektem badań dotyczących Polish Cathedrals będzie bogato ilustrowany Leksykon, w którym każdy z badanych obiektów będzie opisany. Zespół badawczy dokonuje inwentaryzacji fotograficznej oraz źródłowej omawianych obiektów, dzięki czemu pozyskany materiał w postaci setek zdjęć cyfrowych oraz zdigitalizowanych źródeł do historii polskiego osadnictwa w USA trafi do opracowania przez specjalistów w Polsce. Ogromna wartość dla przyszłych pokoleń” – przekonuje dr Paweł Sieradzki.

– Dyrektor Polskiej Misji Marcin Chumięcki zgłosił ofertę, aby stała baza do badań nad kościołem polskim w USA mieściła się w Orchard Lake Schools.

Polskie parafie w USA są stopniowo zamykane, najczęściej ze względu na brak parafian, którzy przeprowadzają się w inne rejony. „Polish Cathedrals” to najczęściej wspaniałe budowle w starych stylach architektonicznych – romański, gotycki,renesansowy, barokowy… Te przepiękne kościoły w stylu katedr są bogato wyposażone, wnętrza ozdobione olśniewającymi ołtarzami, witrażami, obrazami, posągami, często z nazwiskami ich sponsorów.

Emigranci z naszego kraju założyli w Stanach Zjednoczonych dużą bazę, blisko 800 parafii – przypomniał prof. Gołębiowski – jednak ich liczba spada, dlatego badania są sprawą pilną. Podaje się, że na dzień dzisiejszy czynnych jest około 300 parafii w USA, gdzie liturgia nadal sprawowana jest w języku polskim.

Celem przedsięwzięcia jest dokładny opis, digitalizacja źródeł i dokumentacja fotograficzna najcenniejszych zabytków chrześcijańskiej kultury polskiej w USA. Zebrane i opracowane materiały mają posłużyć do stworzenia bazy naukowej, która będzie dostępna w internecie. Pracownicy naukowi, badacze zainteresowani dziejami polskiego wychodźstwa w Stanach Zjednoczonych będą mogli z tego korzystać – mówili naukowcy z KUL.
Badacze zdają sobie sprawę, że część kościołów została utracona. – “W ostatnich latach w wyniku spadku napływu Polaków do USA i jednocześnie nasilenia się migracji wewnętrznych, wiele z tych parafii i świątyń przechodzi w ręce hiszpanojęzycznych katolików lub zostaje definitywnie zamkniętych. Dlatego też istnieje pilna konieczność niezwłocznego opisu tych wspólnot i dogłębnej inwentaryzacji obiektów, włącznie z zabezpieczeniem różnych kategorii materiałów archiwalnych oraz stworzeniem bazy oral history, odnoszącej się do tych zagadnień, a następnie opracowania i udostępnienia tej wielowymiarowej dokumentacji szerokiemu gronu odbiorców w formie drukowanej i elektronicznej”.

W imieniu zespołu badwaczego zwracam się z prośbą do czytelników o udostępnienie prywatnych materiałów dotyczących historii parafii na terenie archidiecezji Detroit. Niektóre z nich są już zamknięte.

Materiały takie będą kopiowane, po czym zwrócone do rąk właścicieli.
W tej sprawie należy kontaktować się z naszą redakcją lub z dyrektorem Polskiej Misji w Orchard Lake.
Na naszym terenie badaniami będą objęte następujące parafie:
Our Lady of Mount Carmel w Wyandotte, St. Florian w Hamtramck, St. Stanislaus Bishop and Martyr Roman Catholic Church w Detroit, St. Albertus w Detroit, Sweetest Heart of Mary w Detroit, St. Francis D”Assisi w Detroit, St. Hyacinth w Detroit, St. Hedwig w Detroit, St. Casimir w Detroit, St. John Cantius w Detroit, St. Josephat w Detroit oraz Basilica of St. Adelbert w Grand Rapids, St. Stanislaus Kostka w Bay City.

O projekcie rozmawialiśmy podczas pobytu naukowców z KUL w Orchard Lake Schools. W rozmowie wzięli udział : prof. Jacek Gołębiowski, dr Paweł Sieradzki, historyk s. Genowefa Potaczała ze Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Chrystusa Króla dla Polonii oraz przedstawiciele Polskiej Misji: dyrektor Marcin Chumięcki i członek Zarządu PM Eugenia Górecki oraz redaktor Tygodnika Polskiego.

Alicja Karlic